Awdur: Brodor

Dod â “dechreuwch bob sgwrs yn Gymraeg” i mewn i’r 21ain Ganrif

Mae nifer o Gymry Cymraeg yn gweld bai ar y person Saesneg hwnnw a fudodd i Gymru 10 mlynedd yn ôl ond sydd dal ddim yn deall gair o’r iaith. Ond y gwir yw, mae llawer mwy o fai arnom ni fel Cymry Cymraeg nag arno ef. Y rheswm am hyn yw’r ffaith ein bod ni’n trio’n gorau i guddio’r iaith oddi wrth ddysgwyr, a pheidio â rhoi rheswm iddynt orfod dysgu. Llawer rhy hawdd yr ydym ni’n newid i’r Saesneg “achos ei fod yn haws” neu “rhag ofn pechu”, neu yn aml iawn oherwydd bod gennym ni Gymru “ddim amynedd” i siarad yn arafach efo rhywun a gorfod ail-adrodd ambell air.

Rydym yn byw mewn gwlad ble mae ei thrigolion yn mynd yn bobl prysurach a phrysurach bob munud, felly er mwyn ymroi i dasg mor enfawr â dysgu iaith, mae angen iddyn nhw deimlo bod rheswm iddynt wneud. Cymhelliad.

Ond beth am y ddihareb “dechreuwch bob sgwrs yn Gymraeg”? Ydy hwnnw’n gweithio? Os nad, ydy dehongliad pobl ohono yn gywir yn y Gymru sydd ohoni? Cymerwch yr enghraifft ganlynol.

Mae Wil, sy’n Gymraeg iaith gyntaf, yn cerdded i mewn i siop. Mae’r siopwr yn siarad Cymraeg yn iawn, ond Saesneg yw ei famiaith, ac rydym ni mewn ardal gyda llawer o fewnfudo, ac mae’n adeg o’r flwyddyn pryd mae llawer o ymwelwyr i’r ardal, felly mae’r siopwr yn gofyn yn Saesneg “hello, how can I help?”

Rŵan, mae’r sgwrs (yr un yr ydym i fod i gychwyn yn Gymraeg) wedi cychwyn yn barod, felly mae Wil yn parhau yn Saesneg, a dyma yw iaith y sgwrs tan ei diwedd.

Rydw i’n credu y dylai Wil fod wedi parhau i ddechrau ei ochr ei hun o’r sgwrs yn Gymraeg, ac wedi rhoi ei archeb i’r siopwr yn y Gymraeg. Achos dydi’r ffaith bod y siopwr wedi cychwyn yn y Saesneg ddim yn meddwl ei fod yn ddi-Gymraeg. Wedyn, buasai’r siopwr wedi ateb Wil yn Gymraeg, a byddai’r sgwrs i gyd wedi bod yn Gymraeg. A pe na fydda’r siopwr wedi deall Cymraeg, buasai’n datgan hynny, a buasai’n sgwrs yn parhau yn Saesneg – dim problem.

Felly, nid yn unig y mae angen dechrau sgwrs yn y Gymraeg os mai chi sydd yn siarad gyntaf – mae angen dechrau yn y Gymraeg hyd yn oed os yw’r person arall wedi dechrau yn Saesneg yn barod.

Fe af â hyn ymhellach, drwy ddweud mai dim ond yr hyn y mae’r person arall yn ei ddeall a ddylai benderfynu pa iaith rydych yn siarad â hwy – nid yr hyn y maent yn siarad. Hynny yw, os ydych yn siarad Cymraeg â rhywun, ac maent yn deall yn iawn beth a ddywedasoch – ond yn eich ateb yn Saesneg – yna pam bod angen i chi newid i’r Saesneg? Does dim rhaid i chi’ch dau fod yn siarad yr un iaith, nac oes? Parhewch chi i siarad yn Gymraeg, ac fe gaiff y person arall barhau i siarad Saesneg. O leiaf wedyn bydd hanner y sgwrs yn y Gymraeg. Gwell na bod dim o’r iaith o gwbl yn cael ei siarad.

Er mwyn ceisio osgoi’r “cywilydd” o ddechrau sgwrs Gymraeg gyda rhywun sydd yn ddi-Gymraeg, rydym ni’n tueddu i gychwyn sgyrsiau’n Saesneg os ydym yn meddwl mai di-Gymraeg yw’r person arall. Ond drwy wneud hyn rydym ni wedyn yn dylanwadu ar benderfyniadau pobl eraill o ba iaith i’w defnyddio. Mae hyn yn gylch dieflig sydd angen ei dorri.

Flynyddoedd yn ôl, roedd yn haws dweud os yw’r siopwr yn siaradwr Cymraeg, achos roedd bron i bawb unai’n Gymro o’r aelwyd, neu yn fewnfudwr. Felly buasai’n hawdd clywed acen Gymraeg yn llais Saesneg y siopwr, a newid i’r Gymraeg yn sgil hyn. Ond erbyn heddiw mae’r llinell yn llawer iawn anoddach i’w diffinio, ac mae acenion Cymry Cymraeg wrth siarad Saesneg yn medru bod yn ofnadwy o Saesnig weithiau. Felly mae angen i ni chwilio’n galetach am allu siarad Cymraeg mewn rhai pobl. A’r unig ffordd o wneud hyn yw rhoi brawddeg Cymraeg o’u blaen a gweld sut y maen nhw’n ymateb.

Croeso i flog Fy Mhethau Bychain

Prif bwrpas y blog hwn bydd ceisio dangos mai yn ein dwylo ni fel siaradwyr Cymraeg y mae’r cyfrifoldeb dros achub yr iaith – nid yn nwylo’r dysgwr, na’r di-Gymraeg. Mae’n amser i ni’r Cymry Cymraeg stopio meddwl ein bod ni’n rhydd o’r ddadl dros yr iaith gan ein bod ni’n ei siarad bob dydd.

Mae tueddiad i ni feddwl “Dwi’n siaradwr Cymraeg – beth sydd gan y ddadl dros niferoedd siaradwyr Cymraeg i wneud efo fi?”. Wel yr ateb yw, popeth! Mae gan y ddadl lawer iawn mwy i’w wneud gyda ni na sydd ganddi i’w wneud â’r di-Gymraeg, achos ein gwaith ni rhoi ysgogiad i bobl i ddysgu’r iaith. Hebom ni, ni fyddai’r iaith yn bodoli, a byddai dim pwynt i unrhyw un ei ddysgu.

Mae’n amser i ni stopio â beio mewnfudwyr a’r Cymry di-Gymraeg – ni’r siaradwyr Cymraeg iaith gyntaf sydd wrth fai am y gostyngiad yn niferoedd siaradwyr y Gymraeg, am beidio rhoi cyfle i ddysgwyr siarad yr iaith. Wrth gyfarfod person newydd, os oes gennym yr amheuaeth leiaf am fedrusrwydd eu Cymraeg, rydym yn newid i Saesneg heb roi cyfle iddynt, a byth yn yngan gair o Gymraeg â hwy eto.

Rwy’n gweld esiamplau fel hyn, a llu o rai eraill yn ddyddiol, o Gymry Cymraeg yn amharchu’r iaith. Does dim rhyfedd ei bod hi’n marw os mai fel hyn y mae ei siaradwyr cynhenid yn ei thrin. A sut ydym ni’n disgwyl i fewnfudwyr ddysgu’r iaith pam nad ydym ni’n ei pharchu ddigon i’w siarad gyda dysgwyr?

Dim ond un enghraifft fechan yw hon allan o lu o enghreifftiau. Yn y blog hwn byddaf yn ceisio codi ymwybyddiaeth ohonynt – esiamplau o ddiffyg parch a ddangoswn ni Gymry Cymraeg tuag at ein hiaith bob un dydd. Nid wy’n honni i fod â’r ateb, ond dwi’n meddwl ei fod yn bwysig ein bod ni’n trafod y pethau hyn, yn lle disgwyl i bobl eraill wneud hynny. Mae pawb yn aros am ddeddfwriaeth i achub yr iaith – yn aros i rywun arall i gyflawni hyn – ac yn anghofio mai yn gymdeithasol y gallem ni wneud y gwahaniaeth mwyaf.

At bwy y mae Fy Mhethau Bychain wedi ei anelu? At unrhyw un sy’n siarad yr iaith a sydd eisiau iddi ffynnu. Rydym ni i gyd yn euog o ddiffyg parch tuag at yr iaith mewn un ffordd neu’i gilydd – hyd yn oed y rhai sy’n ymddiddori mwyaf ynddi. Dwi’n gobeithio y bydd y blog hwn yn dod â hyn i’n sylw, er mwyn dyfodol gwell i’r iaith.